Mededeling

“Je sprak over trauma tijdens onze kennismaking,” zei ze. “Pff, ik vind dat zo’n zwaar woord. Trauma is wanneer je iets ergs meemaakt… zoals de aanslagen in Zaventem bijvoorbeeld. Dát is trauma, dan heb je pas recht van spreken om het moeilijk te hebben… zoiets?” vraag ik haar.

Ze bevestigt: “Ja, dát is trauma… wat ik heb meegemaakt is toch geen trauma.” “Noem het relationeel trauma of soft trauma,” zeg ik, “maar kijk naar jouw symptomen: overmatig piekeren, angstig zijn, slecht slapen, paniekaanvallen, depressieve gedachten, hartkloppingen wanneer je nog maar aan die persoon denkt… hoe zou jij dat noemen?” “Dat ik zwak ben,” antwoordt ze, “want iemand anders heeft daar blijkbaar toch niet zoveel last van…”

Het grote verschil hier is, leg ik haar uit, dat het er langzaam in sluipt. Je hebt niet altijd door hoe het onder je vel kruipt of hoe die persoon impact heeft op jouw welzijn. Een trauma als gevolg van een aanslag is een korte, hevige impact die iedereen onmiddellijk kan plaatsen. Maar relationeel trauma is iets heel anders. Het begint met een kleine spanning die je niet kunt thuisbrengen. Je schenkt er weinig aandacht aan, maar dan gebeurt het opnieuw en begin je jezelf in vraag te stellen. Wat doe ik mis? Je onderneemt pogingen om het anders te doen, maar zonder veel resultaat. Je merkt dat je meer en meer op je tenen begint te lopen in de buurt van die persoon. Je ervaart spanningen als hij of zij nog maar in de buurt is, tot je moet vaststellen dat die persoon een constante bron van onrust is geworden. Ze zijn onder je vel gekropen en je neemt ze overal mee naartoe in je gedachten. Het is zoals een blauwe plek. Stel je voor dat je een kleine blauwe plek hebt op je arm — dat is jouw gevoeligheid uit jouw verleden, iets wat je hebt meegekregen uit je gezin van herkomst misschien, of een andere kwetsuur. Bijvoorbeeld onzekerheid, of dat je voor iedereen goed wilt doen en daarbij je eigen grenzen verliest. En dan komt die persoon op je werk, die niet per se weet dat jij daar een blauwe plek hebt, maar die duwt er elke dag tegen, een paar keer, opnieuw en opnieuw. Waardoor die blauwe plek, die je anders niet echt voelt, nu een zeurende pijn wordt die maar niet weggaat. Het is een andere vorm van trauma, maar evenzeer trauma. Het doet evenzeer pijn.

De vraag is niet zozeer of jij zwak bent omdat jij eronder bent beginnen lijden en een andere collega dat makkelijk over zich heen kan laten gaan. De vraag is: “Wie in jou heeft zo lang volgehouden om in die professionele relatie te blijven investeren? Wie in jou bleef proberen om goed te doen, het recht te trekken, zichzelf uit te leggen? Wie in jou vond dat je dit moest blijven proberen?” Ze schiet vol en voelt het onmiddellijk — dat is diezelfde die bleef proberen om goed te doen voor haar vader, voor wie het nooit goed genoeg was, antwoordt ze…

Wat is werkgerelateerd trauma?

Werkgerelateerd trauma ontstaat wanneer iemand op de werkplek gebeurtenissen meemaakt die overweldigend, beangstigend of schadelijk zijn. Dit kan gaan om eenmalige incidenten zoals een ongeval of geweld, maar ook om langdurige blootstelling aan toxische werkomstandigheden zoals pesten, intimidatie, gebrek aan aandacht voor veiligheid, toxisch leiderschap of extreme werkdruk. Werkgerelateerd trauma kan zich voordoen in elke sector en op elk niveau. Van zorgmedewerkers die geconfronteerd worden met crisissituaties tot kantoormedewerkers die in een vijandige werkomgeving functioneren — niemand is immuun. Werkgerelateerd trauma als oorzaak van burn-out wordt vaak onderbelicht, onderschat of afgedaan als het probleem van degene die is uitgevallen. Maar soms is de situatie werkelijk toxisch en ongezond en moet er worden ingegrepen. Als dit niet gebeurt, kan dit zeer traumatiserend zijn voor de betrokkenen. Dit geldt vooral wanneer zij — na een lange periode van volhouden, zich aanpassen, de schuld bij zichzelf zoeken en zich schamen — uiteindelijk hulp zoeken op het werk. Als ze dan worden afgewimpeld met opmerkingen als “ja, we kennen hem hè, probeer het niet zo aan te trekken” of “als het je echt niet lukt, kunnen we je altijd ontslaan” in plaats van de echte problemen aan te pakken, is dat extra pijnlijk.

Hoe herken je werkgerelateerd trauma?

Werkgerelateerd trauma kan leiden tot de volgende klachten en symptomen:

1. overmatig piekeren (overthinking)
2. veel wakker worden, slecht slapen
3. fysieke klachten zoals hoofdpijn, maag- en darmklachten die je relativeert; verminderde weerstand, waardoor je sneller en langer ziek bent
4. je voelt je continu opgejaagd, alsof je altijd aan staat en je niet meer tot rust kunt komen of genieten; angstig gevoel, zelfs paniekaanvallen
5. vergeetachtiger zijn, in de war zijn, fouten maken
6. het voelt alsof die persoon of de toxische situatie onder je vel is gekropen en je continu op eieren moet lopen

Hoe herstel je van werkgerelateerd trauma?

1. Eerst en vooral: erken bij jezelf dat de omstandigheden waarin je functioneert je ziek maken en dat jouw bekende strategieën van doorgaan en mensen pleasen je op lange termijn niet gaan helpen of hun grenzen hebben bereikt in deze omstandigheden.
2. Kom terug tot jezelf door afstand te nemen. Werk is belangrijk, maar niet zó belangrijk dat je jezelf erdoor verliest, een kort lontje krijgt en niet de ouder, partner, collega of leider kunt zijn die je wilt zijn. Het is doordat jij zoveel blijft proberen, hard werkt en zaken oplost, dat er voor de omgeving vaak geen probleem is. Maar je bent jezelf aan het opofferen. Soms is de beste strategie de boel te laten ontploffen zodat het probleem op tafel komt.
3. Praat erover met mensen buiten de context om de zaken in het juiste perspectief te zien. Praten met collega’s die in dezelfde situatie zitten, helpt vaak niet. Het geeft je wel een tijdelijke boost van steun en vertrouwen — ‘oef, het ligt niet aan mij’ — maar verandert meestal niets omdat zij in hetzelfde schuitje zitten en dezelfde angst ervaren. In extreme situaties ontstaat er collectieve aangeleerde hulpeloosheid en normaliseer je de werkdruk, het gedrag van de toxische leider, of impactvolle gebeurtenissen zoals een ernstig werkongeval door gebrek aan veiligheid. Je kunt je gesteund voelen door collega’s, maar het verandert niets aan de situatie of aan jouw gevoel op lange termijn. Praat erover met iemand extern en neutraal die jou een spiegel kan voorhouden over normvervaging of gezonde professionele communicatie. Als je langer in een bedrijf werkt, ga je zaken die je in het begin opvielen steeds meer als normaal beschouwen, ook al strookt dit niet met jouw normen en waarden.
4. Train jezelf om uit je reptielenbrein te blijven wanneer je geconfronteerd wordt met triggers die jou in die trauma-respons brengen: zoals nog meer je best doen om die toxische leider tevreden te stellen of nog meer uren werken om de werkdruk aan te kunnen. Dit vraagt kennis over het belang van ademhaling, hartcoherentie en het hernieuwen van contact met wat er in je lichaam te voelen is.
5. Installeer dagelijkse rituelen die je energietank vullen, zodat je over voldoende energie beschikt om met de uitdagingen om te kunnen gaan. We hebben allemaal een basishoeveelheid energie nodig. Hebben we die basis niet door goede nachtrust en voldoende beweging, dan zijn we al maar half vertrokken.
6. Het beste tegengif om werkgerelateerd trauma te voorkomen of ervan te herstellen, is leven en werken volgens wie jij wilt zijn als collega, partner of ouder, in plaats vanuit je automatische piloot en geconditioneerde patronen. Dit laatste is vaak het moeilijkste omdat je het altijd al zo gedaan hebt. Je denkt dat je het niet kunt maken om je collega’s in de steek te laten, klanten te laten wachten of je leidinggevende teleur te stellen — want dan voel je je schuldig. Toch kan dat allemaal. Ik beloof je: als je voor jezelf steeds scherper krijgt wie jij wilt zijn en volgens welke waarden jij je wilt gedragen, word je een betere, meer gewaardeerde, gelukkigere en energiekere collega, partner en ouder. Het goede nieuws is dat dit geen drastische beslissingen vraagt zoals van werk veranderen of ziek thuisblijven.

Persoonlijke groei na werkgerelateerd trauma

Hoewel werkgerelateerd trauma een pijnlijke ervaring is, kan het ook een katalysator zijn voor betekenisvolle groei. Velen ontdekken na verwerking van hun trauma een dieper begrip van zichzelf, sterkere grenzen en een hernieuwd gevoel van doel in hun professionele leven.

Dit betekent niet dat het trauma “het waard was”, maar wel dat herstel kan leiden tot een nieuw perspectief en toegenomen veerkracht. Je hoeft jezelf niet sterker te maken door jezelf bij elkaar te rapen en er overheen te zetten. Dat heb je waarschijnlijk al een hele tijd geprobeerd, met uitvallen als resultaat. Wat je wél moet doen, is erkennen dat de omstandigheden waarin je werkt je ziek maken. Je moet inzien dat je vertrouwde strategieën — blijven doorgaan en mensen pleasen — je op lange termijn niet helpen of hun grenzen hebben bereikt. Het gaat erom dat je afstand neemt om weer bij jezelf te komen. Zo kun je voelen wie jíj wilt zijn, in plaats van te blijven proberen aan andermans grillen te voldoen.

Heel vaak lopen mensen hierin vast omdat ze ‘rationeel wel weten wat ze moeten doen, maar ze het niet voelen en dus in de praktijk ook niet doen’.

Daar kan ik jou bij helpen, bij het doorvoelen van wat je te doen staat, zodat je ook werkelijk kunt groeien uit deze moeilijke situatie, ook al voelt dat vandaag heel beangstigend.

Dus maak het bespreekbaar, samen doorbreken we het taboe en creëren we ruimte voor herstel. Of je nu zelf een traumatische werkervaring hebt gehad, iemand kent die hiermee worstelt, of als leidinggevende een veiligere werkomgeving wilt creëren — bewustwording is de eerste stap.

Herstel is mogelijk en je staat er niet alleen voor. Met de juiste ondersteuning kun je niet alleen terugkeren naar je oude zelf, maar mogelijk zelfs een sterkere, bewustere versie worden.

Neem contact op!